1

Điều làm tôi ngạc nhiên khi trở về nhà là tình trạng sức khỏe của thầy tôi hình như không thay đổi gì mấy trong những tháng ngày tôi xa nhà.

"A! Con lại về", thầy tôi nói, "Thầy rất vui mừng thấy con đ tốt nghiệp. Đợi một chút xíu để thầy đi rửa mặt cái đã, con nhé!"

Tôi thấy thầy đi ra ngoài vườn chẳng hiểu để làm gì. Ông đội một cái mũ rơm cũ kỹ trên đầu có gài một tấm khăn mặt hơi bẩn chấm ngang vai để che cổ cho khỏi bị nắng. Tấm khăn đưa đẩy theo chiều gió trong lúc ông đi về phía giếng nước sau nhà.

Tôi coi việc tốt nghiệp đại học như là một chuyện đương nhiên, tuy vậy vẫn cảm thấy rung động trước niềm vui sướng bất ngờ của thầy tôi khi ông thấy tôi thi đậu.

"Thầy rất vui sướng khi thấy con tốt nghiệp" ông nhắc đi nhắc lại câu đó chẳng biết đến bao lần; trong đáy lòng, tôi không khỏi so sánh niềm sung sướng mộc mạc của thầy tôi với lời chúc mừng gọn thon lỏn của Tiên Sinh tại bàn ăn nhà ông vào buổi tối ăn mừng tôi thi đậu. Và tôi thấy Tiên Sinh có vẻ cao thượng hơn khi tỏ ra ngấm ngầm coi thường những thứ như bằng cấp đại học trong khi thầy tôi hình như lại coi trọng những thứ này một cách quá đáng. Cuối cùng, tôi đâm ra bực mình khó chịu với cái tính quê mùa chất phác của thầy tôi một chút.

"Có gì ghê gớm lắm đâu. Thầy chẳng nên làm to chuyện quá đáng với những cái tầm phào như mảnh bằng đại học. Nói cho cùng, mỗi năm có hàng mấy trăm sinh viên tốt nghiệp một lần..."

Thay đổi hẳn sắc mặt, thầy tôi nhìn tôi với con mắt ngỡ ngàng.

"Không phải thầy chỉ vui sướng vì thấy con thi đậu đâu, con ơi. Dĩ nhiên là thầy sung sướng khi con tốt nghiệp, nhưng con vẫn chưa hiểu rõ ý nghĩa niềm vui sướng của thầy. Giá như mà con hiểu được..."

Tôi hỏi thầy tôi muốn nói gì khi trả lời như thế. Hình như ông ngần ngại, không muốn nói rõ cho tôi hay, tuy vậy sau cùng ông cũng đáp:

"Con ạ, thầy sung sướng cho chính thầy đó. Con hẳn biết là thầy đang ốm đau. Khi con về chơi nhà vào mùa đông năm ngoái, thầy đã đinh ninh là mình chỉ còn sống thêm non ba bốn tháng nữa là cùng. Thế mà, nhờ Trời nhờ Phật, đến nay thầy vẫn còn sống, hơn nữa, vẫn còn có thể đi đứng dễ dàng. Và bây giờ, lại còn được chính mắt mình nhìn thấy con tốt nghiệp. Thầy sung sướng thấy con đã chịu thương chịu khó chăm chỉ học hành để thi đậu cho kỳ được trước khi thầy nhắm mắt về với ông bà, nhất là con thi đậu vào lúc thầy vẫn còn mạnh khỏe. Tất nhiên là bố có con thi đậu thì thầy phải sung sướng rồi. Dĩ nhiên, con là người ăn học, có nhiều tư tưởng lớn lao hơnon thấy bực mình khó chịu khi thấy thầy chú ý quá nhiều đến một việc con cho là tầm thường như tốt nghiệp đại học. Nhưng con nên đứng vào chỗ của thầy mà xét một chút. Thầy sung sướng không phải cho con bằng cho chính thầy, con ạ. Con có hiểu ý thầy không?"

Tôi nghẹn ngào không sao nói được nên lời. Biết xin lỗi thế nào để tỏ hết được bụng mình bây giờ? Tôi cúi đầu xuống, vô cùng thẹn thùng và ân hận. Biết là mình sắp chết, thầy tôi từ đó đến nay vẫn âm thầm chờ đợi, tin tưởng là không hy vọng gì thấy tôi thi đậu ra trường. Vậy mà tôi đã quá ngu đần đến nỗi không hiểu được rằng đối với thầy tôi, việc cố kéo dài kiếp sống cho đến ngày tôi tốt nghiệp, có ý nghĩa lớn lao đến nhường nào. Tôi lấy mảnh bằng trong hành lý ra, trịnh trọng đưa lên cho thầy mẹ tôi xem. Trước đây tôi đã không chịu khó cuốn mảnh bằng cho cẩn thận nên tấm bằng lúc này đã không còn giữ được nguyên hình dáng ban đầu.

"Đáng lý con phải cuộn nó lại mà cầm trên tay" thầy tôi nói, "Lẽ ra con phải lấy cái gì cứng cứng mà bọc nó lại", mẹ tôi ngồi bên cạnh thầy tôi, lên tiếng phụ họa.

Thầy tôi ngắm nghía cuốn bằng một lúc rồi đứng dậy, đi tới cái hốc tường trang trí đặt dựng đứng ở một chỗ mà ai cũng phải nhìn thấy. Vào bất cứ lúc nào khác, lẽ ra tôi đã nói vài câu nhưng trong lúc này, tôi như đã trở nên một con người khác. Tôi không có ý định nói ngược lại ý thầy mẹ tôi nên cứ im lặng, để mặc thầy tôi muốn làm gì thì làm. Tấm bằng làm bằng giấy cứng đã bị gãy nếp từ khi tôi gói ghém hành lý, nên không sao đứng dựng cho thẳng; tha hồ cho thầy tôi cố gắng dựng lên; mỗi lần dựng lại là một lần nó lăn kềnh ngay xuống.